فرقه‌های شیخیه

انشعاب در شیخیه

سید کاظم، جانشینی برای خود تعیین نکرده بود و تمام منابع بابی و بهائی علت آن را اعتقاد وی به قرب ظهور قائم موعود ذكر كرده‌اند.

اما برای تصاحب مسند جانشینی میان شاگردان او اختلاف شدیدی واقع شد. یکی از علمای شیخیه می‌نویسد:

«علت آن (اختلاف) بروز عقیده‌ بابیت و ركنیت (ناطقیت) بود که برخی گروه‌ها مدعی آن بودند و برخی دیگر منکر آن شمرده می‌شدند.»[1]

مؤسس این فرقه که به نام کریم‌خانیه نیز خوانده مى‏شود، حاج محمد کریم‌خان قاجار (1225 - 1288 ق) نوة دختری فتح‌على شاه و فرزند حاج ابراهیم‌خان ظهیرالدوله حاکم کرمان است که پس از او فرزندش محمدخان (1263 - 1324 ق) رهبری فرقه را بر عهده گرفت.

همزمان با محمدخان، محمدباقر خندق ‏آبادى، نمایندة حاج محمدکریم‌خان در همدان اعلام انشعاب کرد و فرقه شیخیه باقریه را در همدان بنا نهاد. پس از محمدخان، برادرش زین‏العابدین خان (1260 - 1276 ق) به رهبرى برگزیده شد. پس از وی ابوالقاسم خان ابراهیمى و سپس عبدالرضاخان به ریاست شیخیه کرمانیه برگزیده شدند. عبدالرضاخان در سال 1358 ش ترور شد.[2]

باقریه

همزمان با دوره ریاست حاج محمدخان، محمدباقر خندق ‏آبادى، نمایندة حاج محمدکریم‌خان در همدان اعلام انشعاب کرد و فرقه شیخیه باقریه را در همدان بنا نهاد.

ب) شیخیه آذربایجان

حجة الاسلامیه

میرزا محمد مامقانى معروف به حجت الاسلام (م1269 ق) نخستین عالم و مجتهد شیخى آذربایجان است. او شاگرد شیخ احمد احسائى بود و از وی اجازه روایت و اجتهاد دریافت کرد و نماینده‌اش در تبریز بود. وی، حکم تکفیر و اعدام على‌محمد باب را در تبریز صادر کرد.

ثقةالاسلامیه

میرزا شفیع تبریزى معروف به ثقةالاسلام از شاگردان شیخ احمد احسائى بود. فرزندش میرزا على شهید در سال 1330 ق به جرم مشروطه‏ خواهى و مبارزه با روسها به دست مزدوران روس اشغالگر تزارى در تبریز به دار آویخته شد.

احقاقیه

 بزرگ این خانواده، میرزا محمدباقر اسکویى (1230 - 1301 ق) شاگرد میرزا حسن، مشهور به گوهر (م 1266 ق) از شاگردان شیخ احمد احسائى و سیدکاظم رشتى بوده است. فرزند میرزا محمد باقر، میرزا موسى احقاقى (1279 - 1364 ق) نیز از علما و مراجع بزرگ شیخیه است. او کتابى تحت عنوان «احقاق‏الحق» نگاشت و در آن عقاید شیخیه را به تفصیل بیان كرد. پس از این تاریخ، او و خاندانش به احقاقى مشهور شدند. در این کتاب، از برخى آراى شیخیه کرمان و محمد کریم‌خان انتقاد و سپس آن آراء ابطال شده است.

امروزه عمده شیخیه آذربایجان از پیروان این خاندان هستند.

اختلاف نظریات کرمانیها با آذربایجانیها

شیخیه کرمان و آذربایجان در اعتقادات، خود را پیرو آراى شیخ احمد احسائى و سید کاظم رشتى مى‏دانند؛ اما تلقی آنان از اندیشه‌ها و آراى شیخ احمد و سید کاظم متفاوت است؛ به گونه‌ای که شیخیه آذربایجان اساساً کرمانیها را گمراه می‌دانند.