الف)
شیخیه کرمانیه مؤسس این فرقه که به نام کریمخانیه
نیز خوانده مىشود، حاج محمد کریمخان قاجار (1225 - 1288 ق) نوة دختری فتحعلى شاه
و فرزند حاج ابراهیمخان ظهیرالدوله حاکم کرمان است که پس از او فرزندش محمدخان (1263
- 1324 ق) رهبری فرقه را بر عهده گرفت. همزمان با محمدخان، محمدباقر خندق آبادى،
نمایندة حاج محمدکریمخان در همدان اعلام انشعاب کرد و فرقه شیخیه باقریه را در همدان
بنا نهاد. پس از محمدخان، برادرش زینالعابدین خان (1260 - 1276 ق) به رهبرى برگزیده
شد. پس از وی ابوالقاسم خان ابراهیمى و سپس عبدالرضاخان به ریاست شیخیه کرمانیه برگزیده
شدند. عبدالرضاخان در سال 1358 ش ترور شد.[2] همزمان
با دوره ریاست حاج محمدخان، محمدباقر خندق آبادى، نمایندة حاج محمدکریمخان در همدان
اعلام انشعاب کرد و فرقه شیخیه باقریه را در همدان بنا نهاد. میرزا محمد مامقانى معروف به حجت الاسلام
(م1269 ق) نخستین عالم و مجتهد شیخى آذربایجان است. او شاگرد شیخ احمد احسائى بود و
از وی اجازه روایت و اجتهاد دریافت کرد و نمایندهاش در تبریز بود. وی، حکم تکفیر و
اعدام علىمحمد باب را در تبریز صادر کرد. میرزا شفیع تبریزى معروف به ثقةالاسلام از شاگردان
شیخ احمد احسائى بود. فرزندش میرزا على شهید در سال 1330 ق به جرم مشروطه خواهى و مبارزه
با روسها به دست مزدوران روس اشغالگر تزارى در تبریز به دار آویخته شد. بزرگ این خانواده، میرزا محمدباقر اسکویى (1230 - 1301 ق) شاگرد میرزا حسن،
مشهور به گوهر (م 1266 ق) از شاگردان شیخ احمد احسائى و سیدکاظم رشتى بوده است. فرزند
میرزا محمد باقر، میرزا موسى احقاقى (1279 - 1364 ق) نیز از علما و مراجع بزرگ شیخیه
است. او کتابى تحت عنوان «احقاقالحق» نگاشت و در آن عقاید شیخیه را به تفصیل بیان
كرد. پس از این تاریخ، او و خاندانش به احقاقى مشهور شدند. در این کتاب، از برخى آراى
شیخیه کرمان و محمد کریمخان انتقاد و سپس آن آراء ابطال شده است. امروزه عمده شیخیه آذربایجان از پیروان
این خاندان هستند. اختلاف
نظریات کرمانیها با آذربایجانیها شیخیه کرمان و آذربایجان در اعتقادات،
خود را پیرو آراى شیخ احمد احسائى و سید کاظم رشتى مىدانند؛ اما تلقی آنان از اندیشهها
و آراى شیخ احمد و سید کاظم متفاوت است؛ به گونهای که شیخیه آذربایجان اساساً کرمانیها
را گمراه میدانند.