در دوران ظهور و روزگار دولت مهدوى، جهان بینى واحدى بر جهان حاكم و راه و روش و برنامه ها نیز یكى مى گردد و یكپارچگى واقعى در عقیده و مرام پدید مى آید و مردمان همه یكدل و یك زبان به سوى سعادت و صلاح حركت مى كنند. ناسازگارى و دوگانگى در اندیشه ها و عقیده ها نیست؛ چنان كه در راه و روش هاى اجتماعى نیز اختلاف و چندگانگى دیده نمى شود.

امام صادق (علیه السلام)  به صراحت به این مطلب اشاره فرموده است: «افوالله لیرفع عن الملل و الادیان الاختلاف و یكون الدین كله واحدا كما قال جل ذكره ان الدین عندالله الاسلام»؛ به خدا قسم!...} ناهماهنگى و اختلاف مذاهب و ادیان از بین مى رود و فقط یك دین در سراسر گیتى حكومت مى كند؛ چنان كه خداى تبارك و تعالى فرموده است: به راستى دین در نزد خدا، اسلام است»{87}.

امام مهدى(عج) با این اصل اساسى و زیربنایى (وحدت عقیده) در ساختن جامعه یگانه بشرى به توفیقى بزرگ و بى مانند دست مى یابد و همه علل و عوامل ناسازگارى و برخورد و اختلاف را نفى مى كند. راه و روش او، بر قانون جاودان حق و عدل و یكتا پرستى استوار و با فطرت و سرشت انسان ها، هماهنگ و سازگار مى باشد. او وحدتى واقعى را براساس اصول توحید و ایدئولوژى اسلامى پى مى ریزد و همه انسان ها را در زیر شعار یگانه و دین واحد گرد مى آورد{88}.

امام على (علیه السلام)  نیز مى فرماید: «تمام خیر در این روزگار است؛ در آن زمان قائم ما قیام مى كند و همه را بر (محور) یك مرام و یك عقیده گرد مى آورد (ثم یجمعهم على امر واحد)»{89}.

با این حال ممكن است گفته شود: براساس بعضى از آیات و روایات، یهود و نصارا از بین نمى روند و تا قیامت باقى هستند؛ پس این اسلام نمى تواند فراگیر شود؟!

در این رابطه باید گفت كه ما با سه دسته از آیات و روایات رو به رو هستیم؛

دسته اول آیات و روایاتى است كه ظاهر آن ها، وجود غیرمسلمانان در دوران حكومت حضرت است؛ مانند:

1.{وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ... وَ أَلْقَیْنا بَیْنَهُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ»[90] ؛ یهود گفته دست خدا بسته است... (پس)كینه و دشمنى را تا قیامت میان آنان افكندیم}.

مشابه این آیه درباره مسیحیت نیز آمده است:

«وَ مِنَ الَّذِینَ قالُوا إِنّا نَصارى أَخَذْنا مِیثاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمّا ذُكِّرُوا بِهِ فَأَغْرَیْنا بَیْنَهُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ سَوْفَ یُنَبِّئُهُمُ اللّهُ بِما كانُوا یَصْنَعُونَ»{91}

در این آیات، دشمنى و كینه توزى تا قیامت در بین یهود و نصارا مطرح شده و نیز برترى نصارا بر كفار تا قیامت آمده است[92]. و مقتضاى ظاهر آیات این است كه دین یهود و نصارا تا قیامت باقى خواهند ماند.

از بعضى از روایات نیز همین مضمون استفاده مى شود: «ابى بصیر مى گوید: كه به امام صادق (علیه السلام)  گفتم: در دوره حضرت مهدى(عج) با اهل ذمه (یهود و نصارا) چگونه رفتار مى شود؟ فرمود: «با آنان از سرآشتى و مسالمت رفتار مى كند؛ همان گونه كه پیامبر (صلی الله علیه وآله)  با آنان از سر مسالمت رفتار كرد (یسالمهم كما سالمهم رسول الله)»[93]. به هر حال از ظاهر این ها به دست مى آید كه یهود و نصارا نیز در عصر ظهور وجود دارند و تحت حكومت حضرت مهدى (عج) زندگى مى كنند.

2.دسته دوم روایاتى است كه اشاره دارد امام (عج) در همه جا دین اسلام را برپا خواهند كرد و همه مردم مسلمان خواهند شد. هیچ خانه اى در شهر و بیابان نمى ماند مگر این كه توحید در آن نفوذ مى كند. اسلام به صورت یك آیین رسمى، همه جهان را فرا خواهد گرفت. حكومت به صورت یك حكومت اسلامى در مى آید و غیر از قوانین اسلام، چیزى بر جهان حكومت نخواهد داشت. در این زمینه به چند روایت اشاره مى شود:

امام صادق (علیه السلام)  مى فرماید: «وقتى قائم ما قیام كند. اهل هیچ دینى باقى نمى ماند مگر این كه اظهار اسلام مى كنند و با ایمان مشهور و معروف مى گردند»{94}.

«تا هر كجا كه تاریكى شب وارد شود، دین اسلام نفوذ خواهد كرد (لیدخلن هذا الدین ما دخل علیه اللیل)»{95}.

در آن عصر، شرك و كفر و پلیدى رخت برمى بند و آموزه هاى متعالى اسلام به همه جاى جهان ابلاغ خواهد شد: «بى تردید آیین محمد (صلی الله علیه وآله)  به هر نقطه اى كه شب و روز مى رسد، خواهد رسید و دیگر اثرى از شرك روى زمین نمى ماند (لیبلغن دین محمد ما بلغ اللیل و النهار)»{96}.

در آن عصر دین برتر و مسلط اسلام خواهد بود و یهودیان، مسیحیان و... همه آن را خواهند پذیرفت: «به درستى خداوند هنگام قیام قائم (عج) اسلام را بر تمامى ادیان برترى خواهد داد»{97}.

و نیز «هیچ یهودى و مسیحى و صاحب دینى باقى نمى ماند، مگر این كه داخل اسلام شده باشد (لایبقى یهودى و لانصرانى و لاصاحب مله الاّ دخل فى الاسلام)»{98}

امام (علیه السلام)  چندگانگى و اختلافات دینى را بر طرف مى كند و وحدت عقیدتى در سایه اسلام به وجود مى آورد:

{یرفع المذاهب فلایبقى الاّ الدین الخالص»[99]؛ «همه ادیان و مذاهب از روى زمین برداشته مى شود و جز دین خالص باقى مى ماند»}.

3. بر اساس دسته سوم روایات، امام مهدى (عج) ابتدا همگان را به دین اسلام دعوت مى كند و از آنان مى خواهد كه همگان با رغبت و بصیرت، آن را بپذیرند و در صورت سرپیچى و باقى ماندن در كفر و ضلالت، برخورد شدیدى با آنان مى كند.

عبداللّه  بن بكیر از امام موسى بن جعفر (علیه السلام)  در تفسیر آیه «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً...»[100] فرمود: «آیه مذكور در شأن حضرت قائم نازل شده است. وقتى آن حضرت ظاهر شد، دین اسلام را بر یهود، نصارا، صائبین و كفار شرق و غرب عرضه مى دارد، پس هر كس با میل و اختیار اسلام بیاورد، به نماز و زكات و سایر واجبات امرش مى كند و هر كس از قبول اسلام امتناع ورزد، گردنش را مى زند تا این كه در شرق و غرب زمین جز موحد و خداپرست كسى باقى نماند»{101}

امام باقر (علیه السلام)  نیز مى فرماید: «...خدا شرق و غرب جهان را براى صاحب امر مفتوح مى كند؛ آن قدرى مى جنگد تا این كه جز دین محمد، دینى باقى نماند»{102}

امام صادق (علیه السلام)  فرمود: «وقتى كه قائم قیام كند، هیچ كافر و مشركى پیدا نمى شود، مگر این كه قیام او را انكار كرده و ناپسند مى شمرد، ولى كار به جایى مى رسد كه اگر كافر و مشركى در شكم سنگى سخت پنهان شده باشند، آن سنگ مى گوید: اى مؤمن در شكم من كافر است، مرا بشكن و او را بكش»{103}.

امام باقر (علیه السلام) نیز مى فرماید: «قائم (عج) هر منافق شكاكى را به قتل مى رساند»{104}.

با توجه به این احادیث، همه مردم جهان، اسلام را مى پذیرند و البته عموم آنان با علاقه و رغبت مسلمان مى شوند و منافقان و كافران نیز با الزام حكومتى، اسلام را مى پذیرند؛ قرآن نیز به این مطلب اشاره فرموده است:

هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»{105}.

جمع بندى روایات:

این چند دسته از روایات و آیات، مربوط به دوره ها و مراحل مختلف حكومت حضرت مهدى (عج) است:

دسته اول اشاره به سیره و روش حضرت مهدى (عج) در ابتداى ظهور دارد و دسته دیگر، اشاره به دوره تحكیم و تثبیت حاكمیت آن حضرت.

توضیح این كه امام (علیه السلام) در ابتداى ظهور، تنها كافرانى را كه به ظلم و فساد در زمین مشغول اند، سركوب مى كند و یا ملزم به پذیرش اسلام و قوانین حیات بخش آن مى كند.

امام با كافرانى كه از ظلم و جور و فساد به دوراند و پذیراى حكومت دادگستر ایشان هستند، همانند سیره پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله)  از سر مسالمت رفتار مى كند و از آنان جزیه (مالیات مخصوص) مى گیرد و به تدریج با برقرارى عدل و فراگیرى آن در سراسر زمین و از بین بردن باطل ها و بدعت ها و آشكار شدن نشانه ها و آیات حق، حجت هاى روشن الهى بر مردم، تمام مى شود و دیگر جاى هیچ عذرى براى كفر و شرك باقى نخواهد ماند و در آن دوره مردم مسلمان خواهند شد و كفر و شرك مصداق روشن ظلم و تجاوز از حق خواهد بود كه جایى در حكومت الهى مهدى (عج) ندارد و باید از اساس حذف گردد.

حضرت صادق (علیه السلام)  در تفسیر آیه «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى»[106] به مفضل فرمود: «اى مفضل! اگر پیامبر بر همه دین ها غالب شده بود، از آتش پرستان، یهودیان، نصارا، ستاره پرستان و از تفرقه، نفاق و شرك اثرى نبود. این كه خداوند فرموده «لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ كُلِّهِ» مربوط به روز ظهور مهدى (عج) است»{107}

وضعیت اهل كتاب (یهود و نصارا)

با توجه به مطالب پیش گفته، مانعى ندارد كه بگوییم: اقلیتى از یهود و نصارا در پناه حكومت حضرت مهدى (عج) با شرایط اهل ذمه وجود داشته باشد.

از امام باقر (علیه السلام)  نقل شده است: «وقتى قائم قیام كند، میان اهل تورات به تورات و میان اهل انجیل به انجیل حكم مى كند و میان اهل زبور به زبور و میان اهل قرآن به قرآن...» مى توان گفت این ها مربوط به مراحل آغازین ظهور است، ولى تكامل بشر به حدى مى رسد كه همگان موحد و مسلمان مى شوند و یا حداقل آنان از عقاید شرك آلود خود (مانند تثلیث و این كه خدا پسر دارد و...) دست بر دارند تا مدتى تحت حكومت اسلامى به زندگى خود ادامه مى دهند.

درباره آیات مربوط به وجود یهود و نصارا تا قیامت مى توان گفت: منظور از ادامه زندگى، مى تواند مربوط به دوره آخرالزمان باشد و به جهت نزدیكى ظهور امام زمان (عج) و برپایى قیامت و با یك تعبیر از آن یاد شده است؛ چنان كه بسیارى از علایم آخرالزمان و علایم برپایى قیامت یكسان باشد. بنابراین یهود و نصارا تا آن دوران هستند و با ظهور امام زمان (عج) و اقتداى حضرت مسیح (علیه السلام)  به ایشان، پیروان حق طلب ادیان با حق آشنا مى شوند و همه زیر پرچم امام زمان (عج) مى آیند.

بشارة الاسلام، ص 265 ؛ بحارالانوار، ج 53، ص 4.{87}

ر.ك: عصر زندگى، ص 111 و 112.{88}

الغیبة نعمانى، ص 206.{89}

مائده 5، آیه 64.{90}

همان، آیه 14.{91}

آل عمران3، آیه 55: «جاعِلُ الَّذِینَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِینَ كَفَرُوا إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ».{92}

بحارالانوار، ج 52، ص 381.{93}

ارشاد مفید، ح 2، ص 384 ؛ كشف الغمه، ح 2، ص 45.{94}

منتخب الاثر، ح 57، ص 212.{95}

تفسیر عیاشى، ج 2، ص 56 ؛ بحارالانوار، ج 51، ص 55، ح 41.{96}

كافى، ج 1، ص 433 ؛ ینابیع المودة، ج 2، ص 508.{97}

منتخب الاثر، ص 393، ج 10 ؛ بحارالانوار، ح 52، ص 61، ح 59.{98}

یوم الخلاص، ح 2، ص 649 ؛ بشارة الاسلام، ص 297.{99}

آل عمران 3، آیه 83.{100}

بحارالانوار، ج 52، ص 340.{101}

همان، ص 390.{102}

بحارالانوار، ج 52، ص 324.{103}

اثبات الهداة، ج 7، ص 61 ؛ بحارالانوار، ج 52، ص 110.{104}

توبه 9، آیه 33.{105}

توبه 9، آیه 33.{106}

بحارالانوار، ج 52، ص 330.{107}