6. انحراف و برگشت از دین ؛ یكى از ابتلائات و آسیب هاى دوران غیبت، برگشت عده اى از آیین الهى و ضعف و سستى در دیندارى و یگانه پرستى است. امام كاظم (علیه السلام)  فرمود : «هنگامى كه پنجمین فرزند امام هفتم، از دیده ها ناپدید شد، از خدا بترسید و به او پناه ببرید و در مورد دین و آیین خود، كسى شما را از دینتان منحرف نكند [ ؛ زیرا] براى صاحب این امر غیبتى هست تا آنها كه به او عقیده دارند، از اعتقاد خود باز گردند»[14[.

محمد بن مسلم و ابوبصیر روایت كرده اند كه امام صادق (علیه السلام)  فرمود : «این كار به سامان نمى رسد [و ظهور محقق نمى شود] مگر اینكه دو سوم مردم از دین برگردند ؛ ما گفتیم : اگر دو سوم مردم از دین برگردند، دیگر چه كسى باقى خواهد ماند؟! امام (علیه السلام)  فرمود : آیا دوست ندارید در بین یك سوم باقى مانده باشید؟»[15[.

7. دشوارى حفظ ایمان ؛ شدت ها و پیشامدهاى ناگوار و تحوّلاتى كه روى مى دهد، مردم را زیر و رو كرده و حفظ ایمان و استقامت در این راه را دشوار مى سازد و ایمان افراد در مخاطرات سخت واقع مى شود!

امام باقر (علیه السلام)  فرموده است : «بعد از غیبت و حیرت ظاهر مى شود ؛ در این دوران  تنها كسانى بر دین خود ثابت مى مانند كه در ایمان خود، مخلص و با روح یقین همراه باشند و آنان كسانى اند كه خداوند از آنها درباره ولایت ما پیمان گرفته و در دل آنها، ایمان را مستقر ساخته و آنها را با روحى از خود تأیید كرده است»[16[.

8. كمبودها و نارسایى هاى زندگى ؛ یكى از امتحانات مردم در عصر غیبت و ابتلائات شدید آنان، گرانى، كسادى، مرگ و میر، جنگ ها، كمى محصولات كشاورزى، دچار شدن به پادشاهان ستمگر و... است.

امام صادق (علیه السلام)  خطاب به محمد بن مسلم فرمود : «پیش از قیام قائم(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، نشانه هایى است كه خداوند آنها را ظاهر خواهد ساخت». محمد بن مسلم پرسید : آنها چیست؟ فرمود : خداوند آنها را چنین بیان فرموده است:

]وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ»[17]

]لنبلونّكم»، یعنى امتحان مى كنیم شما مؤمنان را قبل از خروج قائم(عجل الله تعالی فرجه الشریف)

]بشى من الخوف» ؛ یعنى، به وسیله پادشاهان... در آخر سلطنت آنها.

]والجوع» ؛ یعنى، با گرانى قیمت ها. «و نقص من الاموال» ؛ یعنى، با كسادى تجارت و كمى درآمد». «و الانفس»، یعنى، با كمى رشد زراعت.

]و بشّر الصابرین»، یعنى، نوید بده در آن زمان، صبر پیشگان را با ظهور قائم و آن بعد از یك فتنه سخت و كمرشكن است كه هر دوستى و خویشى را درهم مى ریزد. همسایه به همسایه اش هجوم برده، گردنش را مى زند! در چنین روزگارى، به زمین بچسبید و دست و پاى خود را تكان ندهید»[18]. و نیز فرموده است : «ترس اهل عراق و بغداد را احاطه مى كند و مرگ ناگهانى و پیاپى در آنجا شایع مى شود و كمبود در اموال، اشخاص و میوه ها ظاهر مى شود و زراعت كمتر رشد مى كند»[19[.

9. اختلاف و تبرّى از همدیگر ؛ یكى از آسیب هاى فراروى جوامع اسلامى در این دوران، وجود اختلافات و كشمكش ها و پراكندگى و دورى مردم از همدیگر است. امیرمؤمنان على (علیه السلام)  فرموده است : «چه بر شما خواهد گذشت وقتى امام هدایتگر و نشانه حق را به چشم نبینید؟ گروهى از گروه دیگر بیزارى مى جویید»[20[.

امام صادق (علیه السلام)  نیز مى فرماید : «چه بر شما خواهد گذشت، وقتى امام هدایتگر... را به چشم نبینید، گروهى از گروه دیگر بیزارى مى جویید ؛ آن گاه سخت مورد آزمایش واقع مى شوید و ناخالصان شما، از راستان شما، جدا خواهند شد. اول روز در اخبار و آثار اختلاف و مشاجره خواهید داشت و آخر روز، كارتان به كشت و كشتار خواهد كشید»[21[.

10. دروغ گویى و تعیین وقت ظهور ؛ امام صادق (علیه السلام)  فرموده است : آنان كه وقت تعیین كردند، دروغ گفتند ما اهل بیتى هستیم كه وقت معیّن نمى كنیم...»[22[.

11. ضعف و سستى در حفظ عقاید حقه ؛ عصر غیبت، دوران هجوم شبهات، فزونى انحرافات و اندیشه هاى نادرست و باطل و دنیا گرایى ها و نادانى ها است و بدین جهت، پا برجا ماندن بر عقاید درست و حق دشوار است. امام صادق (علیه السلام) فرمود : «هنگامى كه امر غیبت، واقع شود، به آنچه در دست دارید (عقاید حقه) چنگ بزنید تا قضیّه آشكار شود و فرمان خدا فرا رسد»[23]. و نیز : «براى مردم روزگارى فرا مى رسد كه همگان دچار تب و لرز مى گردند ؛ علم و دانش در آن دوران، در هم پیچیده مى شود ؛ آن سان كه مار در لانه خود به دور خویش مى پیچید. در آن هنگام ستاره آنها طلوع مى كند». گفته شد : مراد از تب و لرز چیست؟ فرمود : «روزهاى فترت كه همگان دچار ضعف و سستى مى گردند ؛ در آن ایام بر عقاید خود استوار باشید تا خداوند ستاره شما را ظاهر گرداند[.

نتیجه گیرى :

با توجه به این آسیب ها و چالش ها، روشن مى شود كه در عصر غیبت، امتحان و آزمون انسان ها بسیار دشوار است و آنان باید از این مراحل سخت و طاقت فرسا عبور كنند و میزان پایبندى، باورمندى، بردبارى و استقامت خود را نشان دهند. به یقین در دورانى كه احتمال سرگردانى، گمراهى، تردید و برگشت از اصل مهدویت، قساوت و دلمردگى، بى اعتمادى به آموزه هاى دینى، انحراف و فسادگرى، هواپرستى، مشكلات و كمبودهاى زندگى، اختلافات و دشمنى ها، دروغ گویى و ناراستى، ضعف و سستى در دین دارى و... بیشتر از هر عصرى وجود دارد ؛ باید متدینان و یكتا پرستان در اعتقاد خود به منجى موعود، استوار و پابرجا باشند و از این آزمون سخت، سربلند بیرون آیند. بر این اساس است كه پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله)  فرمود : «...كسانى كه در دوره غیبت حضرت مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر اعتقاد به او استوار هستند، از كبریت احمر نایاب ترند. جابر بن عبداللّه  انصارى بلند شد و گفت : اى رسول خدا! آیا فرزندت قائم غیبت خواهد كرد؟ فرمود : آرى به خدا قسم ؛ «وَ لِیُمَحِّصَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْكافِرِینَ»[24] ؛ «خداوند مؤمنان را جدا مى آزماید و كافران را از میان بر مى دارد»[25[.

باید براى رستگارى و موفق شدن در این آزمایش ها، تلاش كرد و آن گونه كه در روایات آمده، رستگارى كامل جز براى دینداران ناب و مخلص و كسانى كه جانشان با یقین در آمیخته و اعتقادشان محكم و شناختشان از نادانى ها و نادرستى ها پیراسته شده است ؛ براى كسى دیگر میسّر نیست.

فقط با داشتن چنین شرایط و حالاتى است كه بنده پروردگار، به قضاى الهى و حكم پروردگار در تمام امور، خشنود است و نسبت به غیبت و دیگر مسائل مربوط به آن هیچ شك و تردیدى به دل راه نمى دهد و بر اعتقاد به امامت امام غایب استوار و ثابت مى ماند و همیشه یاد او را در دل دارد و این چیزها جز با تلاش پیگیر و حركت در راه بندگى حقیقى و خالصانه، از راه دیگرى به دست نمى آید[26[.

……………………………………………………………………………

[4]. عنكبوت 29، آیه 2و3.

[5]. اثبات الهداة، ج 3، ص 482، ح 189.

[6]. یوم الخلاص، ج 1، ص 346 ؛ الزام الناصب، ص 62.

[7]. كشف الغمة، ج، ص 311 ؛ بحار الانوار، ج 51، ص 72.

[8]. اثبات الهداة، ج 3، ص 475، ح 162.

[9]. اثبات الهداة، ج 3، ص 464، ح 117.

[10]. ر.ك : همان، ج 3، ص 79، ح 180 و ص 467، ح 127.

[11]. اثبات الهداة، ج 3، ص 488، ح 20.

[12]. اصول كافى، ج 1، ص 369 ؛ الغیبة النعمانى، ص 158.

[13]. اثبات الهداة، ج 3، ص 473، ص 154.

[14]. الغیبة النعمانى، ص 78 ؛ بحار الانوار، ج 51، ص 150 ؛ منتخب الاثر، ص 218.

[15]. اثبات الهداة، ج 3، ص 510، ح 331.

[16]. كشف الغمة، ج 3، ص 311 ؛ منتخب الاثر، ص 229.

[17]. بقره 2، آیه 155.

[18]. ارشاد، شیخ مفید، ص 340 ؛ الغیبة النعمانى، ص 132.

[19]. یوم الخلاص، ج 1، ص 338.

[20]. اثبات الهداة، ج 3، ص 510، ح 334.

[21]. همان، ص 473، ح 155.

[22]. الغیبة طوسى، ص 263 ؛ اصول كافى، ج 1، ص 368 ؛ بحار الانوار، ج 52، ص 114.

[23]. بحار الانوار، ج 52، ص 133 ؛ یوم الخلاص، ج 1، ص 331.

[24]. آل عمران 3، آیه 141.

[25]. اثبات الهداة، ج 3، ص 461، ح 107.

[26]. على سعادت پرور، ظهور نور، ص 99.